Szczur wędrowny (Rattus norvegicus)

Kategorie: Gatunki szkodników, Gryzonie, Gryzonie, Szkodniki sanitarne

Wygląd

Ciało dość krępe, pyszczek tępy, uszy (krótkie przygięte do przodu nie dosięgają oka), ogon, na wat u osobników młodych. Wierzch ciała brudno-żółtawo-szary, niekiedy dość ciemny, spód brudnoszary. Czaszka starych osobników kanciasta o spłaszczonej mózgoczaszce z silnie wykształconymi grzebieniami, które przebiegają równolegle. Długość ciała 180—250 mm, ogona 100—200 mm, stopy tylnej 36—44 mm, długość kondylobazalna czaszki 40—45 mm.

Występowanie szczura wędrownego

Ojczyzną szczura wędrownego były prawdopodobnie Chiny, gdzie żyją pokrewne gatunki. Obecnie szczur wędrowny zamieszkuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem dalekiej północy i pustyń. W Polsce jest pospolity wszędzie, a w niektórych okolicach bardzo liczny.

Tryb życia szczurów

Szczur wędrowny zamieszkuje przede wszystkim osiedla, jednakże na wiosnę przenosi się do ogrodów, na pola oraz nad brzegi Stawów, (jezior i rzek, a niekiedy nawet pozostaje tam na zimę. Ruchliwość i czas żerowania szczura wędrownego nie są ściśle związane z określoną porą dnia lub nocy i — jak się wydaje — zależą od warunków lokalnych. Jako zwierzę wszystkożerne żywi się szczur tak pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym, jednakże ten ostatni zjada chętniej. Zapasów nie gromadzi, lecz podobnie jak mysz domowa osiedla się w najbliższym sąsiedztwie pożywienia. Gniazda buduje najczęściej w wygrzebanych norach w ziemi, a także w piwnicach i pod podłogą. Szczur wydaje potomstwo 2—3 razy w roku, przy czym średnio w każdym miocie, jest po 7 młodych, które po 3—4 miesiącach dojrzewają płciowo.

Wędrówki szczurów

Brak żeru skłania szczury do podejmowania niejednokrotnie wędrówek w pojedynkę lub większych zespołach, lub też stałej, albo sezonowej zmiany miejsc pobytu. Na wsi obserwuje się w ciepłej porze roku częste wędrówki z domostw do ogrodów, lasów i pól, gdzie w tym czasie znajdują się pod dostatkiem żer roślinny, młode zwierzęta, ptactwo i jaja. Jesienna zwózka plonów z ogrodów i pól do stodół, spichlerzy oraz piwnic staje się sygnałem masowego powrotu do piętrowych, ciepłych i bogato zaopatrzonych domostw. Rozmieszczenie szczurów na obszarach miejskich nie jest równomierne. Większe ich skupiska, jakby wyspy zagęszczenia tych przetwórni, magazynów, sklepów spożywczych, młynów, rzeźni, rakarni, dworców kolejowych, sieci kanalizacyjnych itp. Stwierdzono istnienie ścisłej zależności zaszczurzenia budynków od ich stanu higienicznego, sposobu konstrukcji itp., podczas gdy liczba szczurów uzależniona jest na ogół od obfitości żeru w najbliższym otoczeniu. Liczby uśmierconych i znalezionych po deratyzacji szczurów nie odzwierciedlają wprawdzie rzeczywistego stanu zaszczurzenia, świadczą jednak dobitnie o rozmiarach plagi tych szkodników oraz o stopniu zagrożenia.

Wrogowie naturalni szczurów

kot, pies, tchórz, gronostaj, kuna kamionka oraz puszczyk i płomykówka.

Szkodliwość szczurów

Umiejętność i łatwość przystosowania się tych zwierząt do różnorodnych warunków środowiskowych sprawiły, że znajdujemy je dzisiaj w każdym miejscu i klimacie. Nieuniknionym następstwem zadomowienia się szczurów w otoczeniu człowieka są wyrządzane przez nie straty, sięgające wartości pieniężnych oraz niewymiernych, do których zaliczamy zdrowie i życie.

Szkody dzielimy na dwojakiego rodzaju:

1. gospodarcze czyli ekonomiczne,
2. zdrowotne czyli sanitarne.

1. Szkody gospodarcze

Przy rozpatrywaniu pierwszej grupy musimy najpierw określić, rodzaj dokonywanych szkód, ażeby móc później ocenić ich wartość pieniężną. Wyżywienie ogromnej, bo wielomilionowej armii szczurów wyrządza naszej gospodarce żywnościowej pokaźne szkody, łatwo dostrzegalne na każdym kroku i dobrze znane rolnikom, magazynierom , marynarzom i wielu innym. Jednakże społeczeństwo nie zdaję sobie wcale sprawy z rzeczywistych rozmiarów strat sięgających zawrotnych sum pieniężnych. Ukrywanie faktów, zaszczurzenia i związanych z tym zniszczeń dyskredytujących przecież ludzi i przedsiębiorstwa w oczach opinii publicznej i fachowej – stanowi dużą przeszkodę w ustaniu prawdziwej wielkości dokonanych szkód. Dlatego też statystyki szkodnictwa szczurów, nie mogą nami dać prawdziwego obrazu, obrazu tylko przybliżony i zawsze mniejszy od faktycznego.

Żarłoczność szczurów

Na podstawie obserwacji ustalono wagę pożywienia zjadanego dziennie przez dorosłego szczura na 30 – 50 g ziarna zboża; 100 g karmy wilgotnej, tj o chleba, mięsa, ziemniaków itp. skali rocznej wyniesie to około 11 — 17 kg zboża lub 36 kg produktów wilgotnych. Mnożąc po wyższe cyfry przez ogólną liczbę szczurów w naszym kraju obliczaną na 23 – 50 milionów sztuk, skujemy ilość spożywanej przez nich żywność! jako miernik minimalnych strat stałych. Dujardin-Eeaumetz ocenia codziennie spożywaną przez szczury w Paryżu żywność na 800 ton, a liczbę szczurów na 10 milionów. Ścisłe obserwacje wykazały ponadto, ze spożywana przez szczury żywność stanowi 1/10 tej ilości artykułów, które tracimy na skutek ich rozsypania, zakażenia względnie zanieczyszczenia kałem i moczem gryzoni. Niejedno nadużycie personelu magazynów zwalane jest na poczet działalności niszczycielskiej szczurów. Nigdy nie należy zapominać, iż w „jadłospisie” szczura figurują także nasze zwierzęta domowe, padające ofiarą ich krwiożerczych instynktów i głodu w liczbach nader pokaźnych. Odnosi się to nie tylko do drobiu, lecz także do większych zwierząt, jak świnie cielęta, krowy, a nawet konie.

Szczur szkodnik

Szczury są nie tylko sprawcami potwornych strat samej żywności i paszy. Mimo zaspokojenia głodu nagryzają wszelkie napotykane przedmioty, sprzęty meble, składowane towary, urządzenia magazynów, warsztatów, zakładów, szkół, szpitali, fabryk, pojazdów, samolotów, okrętów itp. Uszkodzenia progów drzwi, okien, ścian, murów i fundamentów, mające na celu utorowanie sobie drogi do wnętrza budynku, obserwujemy najczęściej. Liczne podkopy oraz niszczenie przewodów wodociągowych, kanalizacyjnych i elektrycznych pociągają za sobą nader poważne następstwa, jak osłabienie wałów przeciwpowodziowych i zalewy, pożary domów fabryk i okrętów, zwalanie się podkopanych budynków, osuwanie się fundamentów, zniszczenie słupów podporowych, wiązań, runięcie i zniszczenie maszyn fabrycznych, katastrofy samolotów. Wzrost plagi szczurów niesie z sobą znacznie dotkliwsze niż dawniej straty gospodarcze, stając się istotnie groźbą dla naszych skromnych zasobów materialnych. Poważne zniszczenia wyrządzane naszej gospodarce, stanowią tylko jedną z dziedzin szkodnictwa szczurów.

2. Szkody zdrowotne

Drugą, znacznie poważniejszą, bo zagrażającą bezpośrednio naszemu zdrowiu i życiu, są szkody sanitarne, polegają one na przenoszeniu i rozsiewaniu wielu chorób zakaźnych wśród ludzi i zwierząt przez szczury, ich kał i mocz a też za pośrednictwem ich pasożytów wewnętrznych (pierwotniaków, robaków i tasiemców) oraz zewnętrznych (kleszczy, wszy pcheł). Dopiero ujawnienie tej właśnie niebezpiecznej roli epidemiologicznej szczura, jako groźnego szkodnika zdrowia publicznego było bodźcem do podjęcia rozległych badań nad jego zwyczajami biologią. Stało się to także potężnym impulsem do wytworzenia licznych trutek, ich różnorodnych postaci użytkowych oraz systematycznego opracowania zasad nowoczesnej deratyzacji.

Szczur jako przenosiciel chorób

Lista chorób przenoszonych przez szczury jest – jak to wynika z niżej podanego zestawienia – bardzo duża. Do najbardziej groźnych w naszych warunkach zaliczyć trzeba urnę, żółtaczkę zakaźną (chorobę Weila), tularemię, włośnicę , (trychinozę), schorzenia grupy duro-paradurowej, czerwonkę, zatrucia mięsne, robaczyce i wiele innych. Zwyczaje i tryb życia szczurów w najbliższym otoczeniu człowieka tłumaczą nam dostawanie łatwość przejścia schorzeń, na ludzi i zwierzęta domowe, Gnieżdżąc się w mieszkaniach, piwnicach, stajniach, chlewach, kanałach, ściekach, dołach kloacznych, śmietnikach itp. szczur chodzi w bliską styczność z człowiekiem i zwierzętami domowymi. Przez stałe zanieczyszczenia napotykanych przedmiotów, naczyń i pożywienia kałem, moczem, brudnymi odnóżami, sierścią, jak również za pośrednictwem swoich pasożytów (pcheł, wszy i kleszczy) przyczynia się walnie do masowego i długotrwałego rozsiewania zarazków chorób zakaźnych oraz pasożytniczych. Ogromna ruchliwość szczura mogącego przebywać dziennie znaczne odległości potęguje niebezpieczeństwo szybkiego przenoszenia się zakażenia z miejsca na miejsce. Epidemie dziesiątkujące nasze bydło domowe i drób znajdują często źródło swego pochodzenia i szybkiego rozprzestrzeniania się w tym zjawisku. Oczywiście ujęcie strat sanitarnych w cyfry jest niezmiernie trudne i znawcy ustalają w przybliżeniu wielkość szkód na co najmniej równą gospodarczym.