Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus)

Kategorie: Gatunki szkodników, Kleszcze, Pajęczaki, Szkodniki pasożytnicze

Wygląd

Dorosła głodna samica kleszcza ma 3-4 mm długości, podczas gdy samce tylko 2,5 mm. Kleszcze nie posiadają typowej dla stawonogów pierwotnej segmentacji, a ciało dzieli się na dwie części podstawowe. Pierwsza cześć, to wyrafinowane narzędzie umożliwiające tym roztoczom pobieranie ich krwawego posiłku. Do jej podstawy przymocowany jest ryjek, który składa się z pokrytych licznymi kolcami szczęk, pochewek szczęk oraz głaszczek. Szczękami kleszcz rozcina skórę żywiciela, by następnie umieścić w ranie kolce szczęk, których liczne ząbki ułożone są w taki sposób, by pasożyt był możliwie trwale umiejscowiony w żywicielu. Druga część larw, nimf i samic pokryta jest niezwykle odpornym oskórkiem, który podczas żerowania rozciąga się umożliwiając kleszczowi zwiększenie swojej objętości. W przypadku samic masa ciała może zwiększyć ok. 130-krotnie, a objętość nawet 200-krotnie. Samce nie piją tak dużo krwi, ich okrywy ciała są twarde i nierozciągliwe.

Cykl rozwojowy kleszcza

Kleszcz pospolity jest trójżywicielowym gatunkiem – każdy kleszcz ma trzech żywicieli, po jednym w każdym aktywnym stadium rozwojowym. Preferowane są zwierzęta stałocieplne. Człowiek jest atakowany przez wszystkie aktywne formy rozwojowe, przy czym najczęściej przez nimfy i samice. Z jaj złożonych przez samice rozwijają się larwy, które atakują pierwszego żywiciela, którym są małe i średniej wielkości ssaki oraz ptaki. W Polsce stwierdzono również pasożytowanie larw na jaszczurce zwince. Po najedzeniu się larwy odpadają od żywiciela i przekształcają się w nimfy, które atakują drugiego żywiciela, którym podobnie jak w przypadku larw są małe i średniej wielkości ssaki. Jak wspomniano w tym stadium atakowany jest często człowiek. Po najedzeniu nimfy opadają na podłoże i przekształcają się w postaci dorosłe. Osobniki dorosłe atakują trzeciego żywiciela. Cały cykl rozwojowy kleszcza pospolitego trwa 2 – 3 lata.

Występowanie kleszcza pospolitego

Środowiskiem bytowania kleszcza pospolitego są siedliska wilgotne – 80 – 100% wilgotności względnej powietrza, głównie w lasach liściastych i mieszanych. Nie występuje w sosnowych lasach na piaszczystym podłożu oraz w lasach bez poszycia, a także na torfowiskach i moczarach. Unika również śródleśnych polan i pastwisk przyleśnych za wyjątkiem ich brzeżnych pasów osłoniętych przez drzewostan. Kleszcz pospolity jest gatunkiem mało ruchliwym, przemieszcza się zwykle na odległości nie większe niż kilka metrów. Typowe dla kleszcza pospolitego środowisko porastają hydrofilne rośliny takie jak: szczawik, czarna jagoda, mech rokitnik, płonnik, paproć. Ponieważ jest gatunkiem o dużej plastyczności ekologicznej, spotykany jest również w terenach zadrzewionych miejskich – ogrody, parki, zarośnięte trawniki. W naturalnych warunkach są niezwykle trudne do zauważenia. Najczęściej przebywają na spodniej stronie liści bądź traw, oczekując na potencjalnego żywiciela.

Borelioza

To niebezpieczna choroba, wywoływana przez groźne bakterie (należące do rodzajuBorelia spp.), zwanych krętkowicami kleszczowymi, jak również chorobą z Lyme. Głównym powodem, dla którego choroba ta, stanowi tak duże zagrożenie, jest taki, że do tej pory nie udało się wynaleźć skutecznej szczepionki. Inne niebezpieczeństwo, które jest z nią związane, to trudność w jej skutecznym diagnozowaniu. Borelioza, jest bowiem choroba wielonarządową, co oznacza, że może wywoływać bardzo różne objawy, tak więc trudno ustalić listę tych, po których najpewniej można ją rozpoznać. Niewątpliwie najbardziej znanym objawem, jest tzw. rumień wędrujący. Początkowo ma on kształt regularnego koła (często zbyt regularnego, jak na typową, zmianę skórną), tworzącą się przeważnie wokół miejsca ukąszenia, ale niekoniecznie. Może się bowiem pojawić także w innych miejscach ciała (stąd też wzięła się nazwa „rumień wędrujący”). Nie u wszystkich chorych, rumień ten może się jednak pojawić. Jeśli zaś, na osobie, u której jednak się pojawił, nie zostanie w porę zauważony (co nie jest trudne, gdyż ma on często dość pokaźne rozmiary), stopniowo zacznie zanikać, od środka, aż do samej krawędzi. Objawy, pojawiające się przy okazji tej choroby nie są jakieś „nadzwyczajne,” ba, zwykle są to takie, które mogą występować przy różnych innych dolegliwościach, nie będących boreliozą. Tak czy siak, jeśli zauważymy takie objawy jak:

• zmiany słuchowe – chwilowy zanik słuchu, słyszenie dźwięków, jak brzęczenie czy szum,
• odczucia skórne – ostre i nagłe bóle, uczucie zimna lub gorąca bez wyraźnych przyczyn,
• jednostronny bądź obustronny paraliż twarzy – wyjątkowo niebezpieczny,
• zaburzenia pracy mięśni – drganie, dygotanie, skurcze,
• osłabienie – szczególnie dotyczy mięśni,
• zaburzenia psychiczne – zagubienie, depresja, zdezorientowanie,
• problemy z wymową,
• zaburzenia wzroku.